War Stories
De verwarring was eventjes compleet tijdens het mondeling examen Engels:1
I am totally in the WAR.
Een geniale zin die de boodschap dubbel duidelijk maakte. VerWARring is bovendien zeker verbonden aan oorlogstijd2; daar raken het 🇬🇧 en 🇳🇱 woord 'war' elkaar. Daarom heet dit onderdeel 'War Stories'. Beide betekenissen doen mee.
De gedachte waarmee ik speel is de vraag of de verwarring in ons tijdperk het topje van een ijsberg is. Het symptoom van een grotere onzichtbare 'war'(boel), achter de schermen van ons bestaan, in een dimensie die we niet (goed) kennen.
Over op die manier 'in (de) war' - zijn én uit de war komen - raken mensen al eeuwen niet uitgedacht. Al duizenden jaren zijn verhalen de 'dragers van wijsheid' om die verwarring te boven te komen en samenhang te vinden. 3 📌
Je eigen verhaal vinden in het grote verhaal, en andersom. Dat is wat ik noem: de reis door de war, uit de war. Die zoektocht is echt de moeite waard.
💭 de verwarde tijd
De uitspraak in het mondeling examen - in de jaren '80 van de vorige eeuw - was ook raak als typering van de tijd daarna. Het werd ons tijdperk:
- I am..: het IK BEN groeide verder ten koste van WIJ ZIJN.
-
..totally in the war: De verwarring over de kluwen van ➕➖ of 👍👎 werd steeds groter door tegenstrijdige ontwikkelingen:
- ➕de wereld als dorp, informatie, individu ➖gemeenschappen, verbondenheid tussen mensen ➕de ervaring van persoonlijk onrecht, ongelijkheid, oneerlijkheid.
- ➕techniek, wetenschap, comfort ➖moreel kompas, vertrouwen in een goedgezind gezag (wetenschap, overheid, instituties, God) ➕burn out, angststoornis.
- ➕autonomie, kennis, vrijheid, guru's en influencers ➖toekomstperspectief ➕dreigingen (klimaat, oorlog, ziekte), nepnieuws.
- ➕ keuzemogelijkheden op allerlei gebied ➖ duidelijkheid en rust ➕ keuzestress, leeftijd van volwassen worden (keuzes durven maken, commitment geven).
💭 ontwarren
Goed en kwaad willen
voortdurend ons
voor zich winnen.
Waar hoor ik bij?
Onontkoombaar zwart of
ooit het grijze 📌
voorbij?
Wie naar dat laatste verlangt en op weg gaat om ➖en➕ 'uit de war' te halen ontdekt: dat is lastig. Toch ga je ongetwijfeld vreugde vinden in die reis. Wamt onderweg is veel belangrijks te ontdekken: ideeën over machten ten goede en ten kwade, tegenpolen als hemel en hel, haat en (hervonden) liefde. Niet voor niets maakten die altijd al deel uit van onze 'mythes'.
Mythes
Mythes zijn verhalen met diepere waarheid dan je met platte tekst en argumenten kunt uitleggen. Ze nemen je mee in een andere wereld, maken onnavolgbaar ruimte voor een misschien wel veranderende overtuiging in jezelf. Dat alles ook met verstand - maar we zijn meer dan dat.
Goede verhalenbundels om de mythe als 'drager van wijsheid'3 📌 te verkennen zijn bijvoorbeeld:
- Lord of the Rings (en de rest van Tokien's fantastisch samenhangende verhalen).
Het voorwerp van aandacht in dit enorme verhaal, de RING, kun je de verwar-RING noemen. Het verwarrende eraan is dat deze je soms lijkt te helpen (om onzichtbaar te worden). Maar gebruik je de ring teveel en raak je ermee verbonden, dan kom je meer en meer in de macht van het kwaad. De ring roept egoisme en angst wakker in de drager en trekt de aandacht van slecht gezelschap.
- De verhalen van Jack - hierna.
Dit boek -Brieven uit de hel-, lijkt op Lord of the Rings, maar dan backstage. Het geeft een luchtig kijkje achter de schermen in de overwegingen van de donkere tegenstander. Jack Lewis droeg het - vast niet toevallig - op aan J.R.R. Tolkien, zijn vriend en de schrijver van LOTR.
- De Bijbel.
Deze is ècht oud en een inspiratie voor voorgaande mythes, die zijn bedacht in de 20e eeuw. De Bijbel lijkt me de ultieme 'mythe-bundel'. Meer dan, zelfs 😉. Jack noemt het de 'True Myth'5. Lees het als mythe of 'waarheid van kaft-tot-kaft' - grote kans dat het je sowieso goed doet.
⚠️Warning
Wil je de boel ontwarren (licht en donker, goed en kwaad, 👎en👍 etc.) dan kom je geheid jezelf tegen. En niet alleen in het licht..
Even snel 'helemaal uit de war raken' is er dan ook niet bij - zelfs oude helden op dit gebied vertellen: Nu kijken we nog in een wazige spiegel6.
Maar met vreugde tegendraads leven en een koers ontdekken de goede kant op... Dat kan, ook als je niet alles ziet, voelt of begrijpt.
Beter zo
dan langzaam aan
in grijsheid📌 modderen
je jaren verslomen
als 🐸
in de steeds warmere
pan aarde.
-
De examenkandidaat gebruikt in het Engelse mondelinge examen per ongeluk een Nederlands woord. Hij was duidelijk in de war. Tegelijk onderstreept deze briljante verspreking de boodschap dus nog eens extra. De vertwijfelde uitspraak wordt nog steeds met plezier gedeeld onder vrienden. (Kijk je hier wat besmuikt naar, bedenk dan dat de karakterkwaliteit van zelf-relativerende humor niet iedereen gegeven is 😉).
↩ -
Verwarring zaaien is bijvoorbeeld een een beproefde oorlogstactiek.
↩ -
📌Verhalen: dragers van wijsheid
Wijsheid vind je niet alleen in boeken. Die uitvinding is relatief jong. Gewone mensen beleefden altijd al hun levensverhaal (en dat van hun groep) als iets waarin een extra dimensie soms een rol speelde.
Die ervaringen vertelden de generaties aan elkaar door. Vaak verhalen vanuit moeilijke periodes. Mensen ontvingen bijvoorbeeld desondanks onverklaarbaar kracht, een inzicht, een gelukservaring, een 'redding'.
Dat gebeurt nog steeds, ook in ons eigen kleine bestaan. Maar we vinden het nu wel lastig het op die manier door te vertellen. We schrijven het eerder toe aan 'kracht uit onszelf', de (medische) wetenschap of 'mazzel'. Want zulke 'wonderlijke' ervaringen passen niet zo in onze verstandelijke en 'onttoverde' tijd.
↩↩ -
📌Voorbij het grijze en de verwar-ring
Het smetteloos wit is (bijna) niemand hier gegeven. In de bekende fantasy trilogie Lord of the Rings is de krachtigste figuur aan de goede kant Gandalf the Grey. Dus goed maar nog altijd grijs. Pas veel later, gaande in het lange verhaal, verschijnt hij na een alles bepalende crash in wit - en hij is daarin uniek.
De meer menselijke hoofdpersonen in Lord of the Rings blijven heel gewone types die net zo 'gewoon' vatbaar zijn voor invloed van het kwaad als wij. Dat is dan ook steeds de innerlijke strijd van de hoofdpersonen Bilbo en Frodo met henzelf èn 'de vijand'. Een vijand die juist zijn pijlen richt op hun innerlijk, hun stemming, hun moed en zelfwaarde, op hun geweten, hun relaties, vriendschappen en vertrouwen. De verwar-ring is het symbool van de macht van die vijand. Aan het eind van hun verschrikkelijke avonturen is de ring vernietigd, maar zij zijn moe en versleten. Beschadigde winnaars en mede-redders van hun wereld, maar geraakt door kwetsuren.
Zo ook in de Bijbelverhalen. Daar geven alle 'goeden' consequent blijk van onvolkomenheid, grijsheid. Hun laatste jaren zijn vaak niet hun beste, ze gaan bijna geruisloos heen, en als je er toch van hoort zijn ze aan het einde vaak wat 'moe en der dagen zat' (denk aan Abraham, Mozes, David).
Niet toevallig markeert in Lord of the Rings het vredige vertrek van de hoofdpersonen per schip uit de Grey Havens het einde van het verhaal. Voor hen is dat het nieuwe begin, het grijze voorbij op reis naar de plek voor genezing van hun innerlijke schades en pijn.
Het lijkt erop dat de richting van je diepste verlangen uiteindelijk bepalend is voor wie je bent, meer dan wat feitelijk in je leven 'goed is gegaan' of 'succes' heet. Wat gaande hield is een oprecht verlangen naar verbinding met een Bron en het kunnen ontvangen van al het goede op je pad als iets vanuit die Bron. Maar, zulke gelovigen... verlangen dus meestal wel wat meer dan ze nu feitelijk zijn, of doen of laten zien😳.
Toch krijgt dat verlangen regelmatig gelukkig al struikelend toch handen en voeten. Een bekende 'strijder/strever' uit de bijbel, hij was een echte doener, zegt daarover: ik span mij tot het uiterste in om het te pakken te krijgen… Dan heb je in de grijzige omgeving toch een richting, een weg: met je rug naar het donker en je zicht naar het Licht.
↩ -
Zie C.S. Lewis podcast No.174 ↩
-
Paulus, de bijbel, 1 Korinthe Hfstk. 13.
↩